Kiến trúc chùa Thiên Mụ là một trong những tuyệt tác nổi bật, thể hiện sự giao thoa hài hòa giữa nghệ thuật xây dựng truyền thống và nét uy nghiêm của Phật giáo Việt Nam. Nằm bên dòng sông Hương thơ mộng, chùa Thiên Mụ không chỉ là điểm đến tâm linh linh thiêng mà còn là một công trình kiến trúc độc đáo, mang đậm dấu ấn lịch sử và văn hóa cố đô Huế.
Ngay từ cổng vào, du khách đã có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp bề thế của tháp Phước Duyên – biểu tượng của chùa với thiết kế cao vút, đối xứng hoàn hảo. Bên trong chùa, từng đường nét chạm trổ, mái ngói cong vút hay những bức hoành phi cổ kính đều phản ánh tinh hoa kiến trúc cung đình thời Nguyễn. Với lịch sử hàng trăm năm, chùa Thiên Mụ không chỉ là nơi chiêm bái mà còn là điểm đến không thể bỏ lỡ đối với những ai yêu thích văn hóa và kiến trúc cổ Việt Nam.
i.Tổng quan về Kiến trúc Chùa Thiên Mụ Huế
Chùa Thiên Mụ được chính thức khởi lập vào năm Tân Sửu (1601) dưới thời chúa Tiên Nguyễn Hoàng. Đến thời chúa Quốc Nguyễn Phúc Chu (1691-1725), trước sự hưng thịnh của Phật giáo Đàng Trong, chùa được mở rộng với quy mô lớn hơn. Năm 1710, chúa cho đúc Đại Hồng Chung – quả chuông nặng hơn hai tấn, khắc bài minh trên thân.
Đến năm 1714, ông tiếp tục đại trùng tu, xây dựng hàng loạt công trình quan trọng như điện Thiên Vương, điện Đại Hùng, nhà Thuyết Pháp, lầu Tàng Kinh… Đồng thời, chúa còn cho khắc bia đá cao 2,6m, đặt trên lưng rùa, ghi chép về việc xây dựng chùa và sự tích Hòa thượng Thạch Liêm – người có công chấn hưng Phật giáo xứ Đàng Trong.
Với cảnh quan tuyệt đẹp và quy mô bề thế, chùa Thiên Mụ sớm trở thành ngôi chùa danh tiếng nhất Đàng Trong. Dưới triều Tây Sơn (khoảng năm 1788), nơi đây từng được sử dụng làm đàn Tế Đất, rồi trải qua nhiều lần trùng tu dưới các đời vua nhà Nguyễn.
Năm 1844, nhân lễ mừng thọ của bà Thuận Thiên Cao Hoàng hậu (vợ vua Gia Long, bà nội vua Thiệu Trị), vua Thiệu Trị cho xây dựng lại chùa, bổ sung tháp bát giác Từ Nhân (sau đổi là Phước Duyên), đình Hương Nguyện và dựng bia đá ghi chép về công trình.
II. Kiến trúc độc đáo của Chùa Thiên Mụ
1. Tháp Phước Duyên – Biểu tượng nổi bật của chùa
Tháp Phước Duyên là công trình kiến trúc tiêu biểu, gắn liền với hình ảnh chùa Thiên Mụ và trở thành biểu tượng quen thuộc khi nhắc đến du lịch tâm linh tại Huế. Tọa lạc ngay trước chánh điện, tháp có chiều cao 21m với 7 tầng, mỗi tầng đều có thờ tượng Phật, thể hiện sự linh thiêng và chiều sâu triết lý Phật giáo.
Tháp được xây dựng vào năm 1844 dưới triều vua Thiệu Trị, ban đầu có tên là Tháp Từ Nhân, sau đổi thành Tháp Phước Duyên với ý nghĩa mang lại phước lành và trí tuệ cho muôn dân. Kiến trúc tháp được xây bằng gạch nung vững chãi, kết hợp với những hoa văn trang trí tinh xảo. Đặc biệt, đỉnh tháp đặt một tượng Phật bằng vàng, tạo điểm nhấn tôn nghiêm giữa không gian chùa.
Xung quanh tháp là hệ thống sân lát gạch cùng hai dãy nhà bia và lầu chuông, tạo nên bố cục hài hòa với tổng thể kiến trúc chùa Thiên Mụ. Với vị trí đắc địa bên bờ sông Hương, tháp Phước Duyên không chỉ mang giá trị lịch sử, tâm linh mà còn trở thành điểm check-in ấn tượng của du khách khi đến Huế. Nếu có dịp ghé thăm chùa Thiên Mụ, bạn đừng quên dừng chân chiêm ngưỡng công trình biểu tượng này để cảm nhận vẻ đẹp cổ kính và uy nghiêm của ngôi chùa hơn 400 năm tuổi.
2. Cổng Tam Quan – Cửa ngõ vào chùa
Cổng Tam Quan của chùa Thiên Mụ không chỉ là lối vào chính mà còn mang ý nghĩa biểu tượng quan trọng trong kiến trúc Phật giáo. “Tam Quan” có nghĩa là ba cửa, tượng trưng cho ba cõi trong đạo Phật: Dục giới (thế giới của những ham muốn), Sắc giới (thế giới của thiền định) và Vô sắc giới (thế giới của trí tuệ thuần khiết). Đồng thời, ba cổng còn thể hiện “Tam Giải Thoát Môn” bao gồm Không môn, Vô tướng môn và Vô tác môn – con đường dẫn đến sự giác ngộ.
Cổng Tam Quan tại chùa Thiên Mụ được xây dựng vững chãi với lối kiến trúc cổ kính, gồm ba lối đi chính. Cổng giữa là lớn nhất, dành cho các bậc cao tăng và các nghi lễ quan trọng, trong khi hai cổng bên dành cho Phật tử và du khách. Hai bên cổng có tượng hộ pháp trấn giữ, biểu tượng cho sức mạnh bảo vệ Phật pháp. Phía trên cổng được lợp mái ngói cong, mang phong cách đặc trưng của kiến trúc triều Nguyễn, thể hiện sự trang nghiêm và hài hòa với tổng thể chùa.
Bước qua Cổng Tam Quan, du khách như bước vào một không gian thanh tịnh, tách biệt hoàn toàn với thế giới bên ngoài. Cổng không chỉ là ranh giới vật lý mà còn là cánh cửa tâm linh, nơi mỗi người có thể gạt bỏ muộn phiền để hòa mình vào sự bình yên và tĩnh lặng của chùa Thiên Mụ.
3. Chính Điện Đại Hùng – Trung tâm thờ phụng
Chính Điện Đại Hùng là công trình quan trọng bậc nhất trong khuôn viên chùa Thiên Mụ, nơi diễn ra các hoạt động thờ phụng và tụng kinh của các nhà sư cũng như Phật tử thập phương. Với lối kiến trúc cổ kính mang đậm phong cách thời Nguyễn, điện Đại Hùng không chỉ thể hiện vẻ đẹp nghệ thuật mà còn chứa đựng giá trị tâm linh sâu sắc.
Tọa lạc ngay trung tâm chùa, điện Đại Hùng có kết cấu vững chãi với mái ngói cong, chạm trổ tinh xảo, mang đậm dấu ấn truyền thống. Bên trong chính điện là không gian thờ phụng trang nghiêm, nơi đặt tượng Phật Di Lặc – vị Phật tượng trưng cho sự từ bi, hỷ lạc. Ngoài ra, trong điện còn thờ nhiều pho tượng Phật khác, cùng với các bức hoành phi, câu đối mang ý nghĩa triết lý nhà Phật.
Đặc biệt, chính điện còn lưu giữ nhiều hiện vật quý như bức tượng đồng, chuông đồng và các pháp khí cổ, góp phần làm tăng thêm giá trị lịch sử của chùa Thiên Mụ. Đây cũng là nơi diễn ra các nghi lễ quan trọng trong năm, thu hút đông đảo Phật tử đến chiêm bái, cầu bình an.
Với không gian linh thiêng và kiến trúc độc đáo, Chính Điện Đại Hùng không chỉ là trung tâm thờ phụng mà còn là điểm dừng chân không thể bỏ qua khi ghé thăm chùa Thiên Mụ.
4. Khuôn viên rộng lớn với nhiều cây xanh
Bước vào khuôn viên chùa Thiên Mụ, du khách ngay lập tức cảm nhận được sự thanh tịnh và trong lành nhờ không gian rộng lớn, phủ đầy cây xanh. Khuôn viên chùa không chỉ là nơi để các phật tử hành hương, chiêm bái mà còn là điểm dừng chân lý tưởng để du khách tận hưởng vẻ đẹp thiên nhiên và không khí yên bình hiếm có.
Chùa được bao bọc bởi những hàng cây cổ thụ tỏa bóng mát quanh năm, trong đó có nhiều cây đã hàng trăm năm tuổi, gắn liền với lịch sử phát triển của chùa. Những lối đi trong khuôn viên được lát gạch sạch sẽ, uốn lượn nhẹ nhàng qua từng tán cây, dẫn lối du khách đến với các công trình kiến trúc quan trọng. Những hàng bông sứ, cây bồ đề và hoa cỏ được trồng khéo léo dọc theo các lối đi, tạo nên khung cảnh hài hòa giữa kiến trúc và thiên nhiên.
Không chỉ có cây xanh, khuôn viên chùa còn được điểm xuyết bởi những hồ nước nhỏ, mang đến cảm giác thanh tịnh, thoáng đãng. Những chiếc ghế đá rải rác trong vườn là nơi lý tưởng để du khách dừng chân, tĩnh tâm và tận hưởng bầu không khí yên bình. Vào những buổi sáng sớm hoặc chiều tà, khu vực này trở thành không gian thiền định lý tưởng, giúp mỗi người tìm lại sự an nhiên trong tâm hồn.
5. Bốn trụ biểu Chùa Thiên Mụ
Bước chân vào khuôn viên Chùa Thiên Mụ, du khách sẽ ấn tượng với hình ảnh bốn trụ biểu uy nghiêm, đứng sừng sững ngay phía trước cổng Tam Quan. Đây không chỉ là một công trình kiến trúc mang giá trị thẩm mỹ mà còn thể hiện ý nghĩa tâm linh sâu sắc.
Bốn trụ biểu được xây dựng bằng gạch, có hình trụ vuông vững chắc, chạm khắc tinh xảo với các hoa văn, câu đối chữ Hán mang đậm phong cách thời Nguyễn. Phần đỉnh trụ được trang trí họa tiết hình ngọn lửa, biểu trưng cho sự linh thiêng và tinh thần giác ngộ trong Phật giáo. Nhìn từ xa, bốn trụ biểu tạo nên một cổng chào trang trọng, như một lời mời gọi du khách bước vào không gian thanh tịnh của chùa.
Về mặt ý nghĩa, bốn trụ biểu không chỉ đánh dấu lối vào chùa mà còn thể hiện sự giao hòa giữa con người và cõi Phật. Đây là nơi chuyển tiếp giữa cuộc sống đời thường và chốn thiền môn thanh tịnh. Hơn thế, công trình này còn phản ánh dấu ấn kiến trúc đặc trưng của các ngôi chùa cổ ở Việt Nam, đặc biệt là chùa do các triều đại nhà Nguyễn xây dựng.
Ngày nay, bốn trụ biểu chùa Thiên Mụ vẫn hiên ngang theo thời gian, trở thành một trong những điểm nhấn thu hút du khách khi đến tham quan, chiêm bái tại ngôi chùa cổ kính bậc nhất xứ Huế.
6. Bia đá tại chùa Thiên Mụ
Bia được dựng vào năm 1715 dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu – vị chúa có công lớn trong việc phát triển Phật giáo Đàng Trong. Bia có kích thước lớn, được đặt trên lưng rùa đá, thể hiện quan niệm truyền thống về sự bền vững và trí tuệ.
Nội dung bia đá khắc bài văn bằng chữ Hán, ca ngợi vẻ đẹp linh thiêng của chùa Thiên Mụ, đồng thời nhấn mạnh vai trò của Phật giáo trong đời sống tinh thần của người dân thời bấy giờ. Đây không chỉ là tư liệu quý giá phản ánh tư tưởng Phật giáo thời Nguyễn mà còn là một tác phẩm nghệ thuật với những nét chạm khắc tinh xảo, mang đậm phong cách văn hóa cung đình.
Trải qua hơn 300 năm, bia đá vẫn được bảo tồn nguyên vẹn trong khuôn viên chùa, trở thành điểm tham quan thu hút du khách. Khi đến đây, bạn không chỉ được chiêm ngưỡng công trình mang giá trị lịch sử mà còn có cơ hội tìm hiểu thêm về nền văn hóa, tín ngưỡng Phật giáo của Việt Nam.
iii. Kết luận
Kiến trúc chùa Thiên Mụ Huế không chỉ mang vẻ đẹp cổ kính, uy nghi mà còn phản ánh rõ nét tinh hoa văn hóa, tín ngưỡng và nghệ thuật kiến trúc Việt Nam qua các thời kỳ. Từ biểu tượng Tháp Phước Duyên sừng sững đến những công trình như Điện Đại Hùng, cổng Tam Quan, bia đá và chuông đồng, tất cả tạo nên một không gian linh thiêng, hài hòa với thiên nhiên.
Trải qua hơn 400 năm lịch sử, chùa Thiên Mụ không chỉ là một công trình tôn giáo mà còn là biểu tượng văn hóa đặc trưng của xứ Huế, thu hút hàng nghìn du khách đến tham quan, chiêm bái mỗi năm. Nếu có dịp đến Huế, bạn không nên bỏ lỡ cơ hội khám phá chùa Thiên Mụ để cảm nhận vẻ đẹp trầm mặc, yên bình và tìm hiểu thêm về những giá trị lịch sử, tâm linh mà ngôi chùa này lưu giữ.
Tags: chùa thiên mụ