Giới thiệu Ngọ Môn Huế và Những Điều Chưa Ai Biết

Được xây dựng vào năm 1833 dưới triều vua Minh Mạng, Ngọ Môn không chỉ là công trình kiến trúc vĩ đại mà còn là chứng nhân lịch sử quan trọng, gắn liền với nhiều sự kiện trọng đại của triều đại Nguyễn.

Với thiết kế hài hòa, kết hợp giữa yếu tố nghệ thuật và phong thủy, Ngọ Môn không chỉ là nơi đi lại của các quan lại mà còn là địa điểm tổ chức các nghi lễ cung đình uy nghiêm. Và để biết nhiều điều bí ẩn về cổng ngọ môn Huế, mời bạn đọc bài viết “Giới thiệu Ngọ Môn Huế và Những Điều Chưa Ai Biết”

i. Giới thiệu về Ngọ Môn Huế

Tổng quan về Ngọ Môn – Cổng chính vào Hoàng Thành Huế

Ngọ Môn Huế là cổng chính dẫn vào Hoàng Thành, thuộc Quần thể Di tích Cố đô Huế – di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận. Được xây dựng vào năm 1833 dưới triều vua Minh Mạng, Ngọ Môn không chỉ là một công trình phòng thủ mà còn mang ý nghĩa biểu trưng quyền lực của triều đình nhà Nguyễn. Với lối kiến trúc độc đáo, bề thế và tinh xảo, Ngọ Môn là điểm đến thu hút đông đảo du khách khi ghé thăm kinh thành Huế.

Vai trò và ý nghĩa trong lịch sử triều Nguyễn

Ngọ Môn không chỉ là cổng thành mà còn là nơi diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Trong quá khứ, đây là nơi tổ chức các nghi lễ trọng đại như lễ duyệt binh, lễ ban chiếu chỉ và các nghi thức ngoại giao đón tiếp sứ thần. Đặc biệt, vào ngày 30/8/1945, tại chính Ngọ Môn, vua Bảo Đại – vị hoàng đế cuối cùng của triều Nguyễn – đã đọc chiếu thoái vị, đánh dấu sự kết thúc của chế độ phong kiến tại Việt Nam.

Tại sao Ngọ Môn là biểu tượng kiến trúc độc đáo của cố đô?

Ngọ Môn là một trong những công trình tiêu biểu nhất của kiến trúc cung đình Huế, mang đậm phong cách Á Đông kết hợp cùng yếu tố phong thủy. Thiết kế của Ngọ Môn gồm 5 lối cửa với tầng trên là Lầu Ngũ Phụng – nơi vua và triều thần quan sát các sự kiện trọng đại.

Các họa tiết trang trí như mái ngói lưu ly, cột gỗ lim, câu đối chạm khắc tinh xảo càng làm tăng thêm giá trị nghệ thuật của công trình này. Không chỉ mang ý nghĩa về mặt kiến trúc, Ngọ Môn còn là biểu tượng lịch sử gắn liền với các triều đại nhà Nguyễn, thể hiện quyền uy và sự tráng lệ của cố đô Huế.

ii. Lịch sử hình thành và vai trò của Ngọ Môn

1. Năm xây dựng, mục đích ban đầu

Ngọ Môn được xây dựng vào năm 1833, dưới triều vua Minh Mạng (1820 – 1841), thuộc quần thể Hoàng Thành Huế. Đây không chỉ là cổng chính dẫn vào Đại Nội mà còn đóng vai trò quan trọng trong hệ thống phòng thủ và tổ chức nghi lễ của triều đình nhà Nguyễn.

Ban đầu, Ngọ Môn được xây dựng để phục vụ nhu cầu ra vào Hoàng Thành của vua và triều đình. Tuy nhiên, khác với các cổng thành thông thường, Ngọ Môn không phải là công trình phòng thủ đơn thuần mà mang tính chất nghi lễ, biểu tượng quyền lực hơn là quân sự.

2. Những sự kiện lịch sử quan trọng diễn ra tại Ngọ Môn

Ngọ Môn Huế là nhân chứng của nhiều sự kiện quan trọng trong lịch sử Việt Nam:

Lễ Duyệt Binh, Ban Chiếu Chỉ: Dưới thời nhà Nguyễn, Ngọ Môn là nơi tổ chức các buổi duyệt binh long trọng trước khi hoàng đế ban chiếu chỉ hoặc xuất cung tham dự các sự kiện trọng đại.

Sự kiện vua Bảo Đại thoái vị (30/8/1945): Đây là sự kiện lịch sử quan trọng nhất diễn ra tại Ngọ Môn. Vào ngày 30/8/1945, tại chính nơi này, vua Bảo Đại – vị hoàng đế cuối cùng của triều Nguyễn – đã đọc Chiếu Thoái Vị, trao ấn kiếm cho chính quyền cách mạng, chính thức chấm dứt chế độ phong kiến ở Việt Nam.

3. Vai trò trong nghi lễ cung đình thời Nguyễn

Ngọ Môn không chỉ là một cổng thành mà còn là nơi diễn ra nhiều nghi thức hoàng gia quan trọng:

Nơi tổ chức lễ Đại Triều, tiếp đón sứ thần: Mỗi khi có các sự kiện lớn như Tết Nguyên Đán, lễ đăng quang, sinh nhật hoàng đế, triều đình sẽ tổ chức nghi lễ tại Ngọ Môn, vua sẽ đứng trên Lầu Ngũ Phụng để thị sát và ban lệnh.

Cổng dành riêng cho nhà vua: Trong 5 lối cửa của Ngọ Môn, cửa chính giữa chỉ dành riêng cho nhà vua đi lại, các quan lại và binh lính phải đi bằng các cổng hai bên theo đúng thứ bậc.

Kết nối với các công trình quan trọng: Ngọ Môn dẫn trực tiếp đến sân Đại Triều Nghi, Điện Thái Hòa – nơi thiết triều của vua Nguyễn, thể hiện sự uy nghiêm và quyền lực tối cao của hoàng gia.

iii. Kiến trúc độc đáo của Ngọ Môn Huế

1. Tổng thể thiết kế: Quy mô, vật liệu, phong cách kiến trúc

Ngọ Môn Huế là một trong những công trình tiêu biểu của kiến trúc cung đình nhà Nguyễn, vừa mang vẻ đẹp cổ kính, bề thế, vừa thể hiện tư duy phong thủy đặc sắc.

Quy mô: Ngọ Môn có tổng chiều dài 57,77m, rộng 27,06m và cao 5,02m (tính đến mặt nền gạch). Công trình có kết cấu kiên cố gồm phần nền bằng đá, hệ thống cổng vòm và lầu Ngũ Phụng bên trên.

Vật liệu xây dựng: Phần nền móng được xây dựng bằng đá thanh kiên cố, tường gạch dày, trụ cột bằng gỗ lim quý, mái lợp ngói lưu ly màu vàng và xanh – thể hiện sự quyền uy của hoàng gia.

Phong cách kiến trúc: Ngọ Môn được thiết kế theo phong cách “trùng thiềm điệp ốc” – kiểu kiến trúc đặc trưng của cung đình Huế, với phần mái xếp lớp uyển chuyển, tạo nên sự thanh thoát, trang nghiêm nhưng vẫn mềm mại và hài hòa với cảnh quan xung quanh.

2. Cấu trúc 5 cửa – Ý nghĩa phong thủy và công năng sử dụng

Ngọ Môn có tổng cộng 5 cửa ra vào, mỗi cửa mang một ý nghĩa riêng trong hệ thống nghi lễ hoàng gia:

Cửa chính giữa (Ngọ Môn): Chỉ dành riêng cho nhà vua đi lại trong các dịp lễ lớn.

Hai cửa hai bên (Tả Giáp Môn & Hữu Giáp Môn): Dành cho các quan văn, võ trong triều đình khi tham dự các buổi thiết triều.

Hai cửa ngoài cùng (Tả Dịch Môn & Hữu Dịch Môn): Dành cho lính hộ vệ, binh lính và voi ngựa phục vụ nghi thức hoàng gia.

Ý nghĩa phong thủy: Theo quan niệm phong thủy phương Đông, số 5 tượng trưng cho ngũ hành (Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ), thể hiện sự cân bằng, vững chắc. Đồng thời, hướng chính Nam của Ngọ Môn (hướng “Ngọ” theo địa chi) được cho là hướng đại cát, mang đến vượng khí và sự trường tồn cho hoàng tộc.

3. Chi tiết nghệ thuật: Hệ thống mái ngói, họa tiết trang trí, câu đối

Kiến trúc của Ngọ Môn không chỉ bề thế mà còn mang giá trị nghệ thuật cao với những chi tiết trang trí tinh xảo:

Hệ thống mái ngói: Lầu Ngũ Phụng có 2 tầng mái, lợp ngói lưu ly màu vàng (biểu tượng của hoàng gia) và xanh (biểu tượng của thiên nhiên, trời đất).

Cột và họa tiết trang trí: Các cột gỗ lim được chạm trổ tinh xảo với hình ảnh rồng, phượng, hoa sen – biểu tượng cho quyền uy, sự cao quý và vẻ đẹp thanh tao của vương triều.

Câu đối và thư pháp: Trên Ngọ Môn có nhiều câu đối bằng chữ Hán, thể hiện tư tưởng trị quốc, sự uy nghiêm của triều đình và tinh thần văn hiến của dân tộc.

vi. Những điều ít ai biết về Ngọ Môn Huế

1. Những bí ẩn và truyền thuyết gắn liền với Ngọ Môn

Ngọ Môn không chỉ là một cổng thành quan trọng mà còn chứa đựng nhiều câu chuyện, truyền thuyết thú vị:

Sự liên kết với thuyết phong thủy: Theo nhiều nhà nghiên cứu, vị trí của Ngọ Môn được chọn theo nguyên tắc phong thủy nghiêm ngặt, nhằm duy trì sự thịnh vượng của vương triều. Có giai thoại rằng, một số viên đá xây dựng Ngọ Môn được lấy từ những khu vực có long mạch mạnh mẽ để tăng thêm sức mạnh cho triều đình.

Lời nguyền “cửa sinh – cửa tử”: Theo quan niệm dân gian, cửa chính giữa của Ngọ Môn chỉ dành riêng cho vua, ai vô tình đi nhầm có thể gặp điều không may. Thời phong kiến, những quan lại phạm tội nặng khi bị xử tử phải đi qua cửa này để đến pháp trường, nên nhiều người gọi đây là “cửa sinh – cửa tử”.

Truyền thuyết về âm thanh bí ẩn: Một số người dân địa phương kể rằng, vào những đêm vắng, họ từng nghe thấy những âm thanh giống tiếng binh lính dàn hàng hay tiếng ngựa hí, như thể tái hiện lại những nghi lễ quan trọng thời phong kiến.

2. Những dấu ấn lịch sử ít được nhắc đến

Bên cạnh sự kiện vua Bảo Đại thoái vị năm 1945, Ngọ Môn còn là nhân chứng của nhiều dấu ấn lịch sử quan trọng mà không phải ai cũng biết:

Cuộc duyệt binh đầu tiên của quân đội triều Nguyễn: Dưới thời Minh Mạng, Ngọ Môn là nơi tổ chức những buổi duyệt binh quy mô lớn, thể hiện sức mạnh quân đội triều đình. Đây là một trong những hình ảnh hiếm hoi về quân đội phong kiến Việt Nam còn lưu giữ được qua thư tịch cổ.

Cuộc đụng độ Pháp – Việt năm 1885: Ngọ Môn từng là nơi diễn ra trận giao tranh ác liệt trong sự kiện Kinh thành Huế thất thủ (1885), khi quân Pháp tiến vào Hoàng Thành.

Lễ rước Nam Giao: Trước khi diễn ra đại lễ tế trời Nam Giao, vua Nguyễn cùng đoàn nghi thức hoàng gia sẽ xuất phát từ Ngọ Môn để tiến về đàn Nam Giao, thể hiện sự kết nối giữa thiên tử và trời đất.

3. Sự phục dựng và bảo tồn kiến trúc Ngọ Môn qua thời gian

Ngọ Môn đã trải qua nhiều lần tu sửa, trong đó có những cột mốc quan trọng:

Lần trùng tu đầu tiên dưới thời vua Thành Thái (1899): Một số hạng mục của Ngọ Môn bị xuống cấp và được gia cố lại bằng vật liệu chắc chắn hơn.

Giai đoạn chiến tranh (1947 – 1975): Ngọ Môn bị ảnh hưởng bởi chiến tranh, nhiều phần bị hư hại do bom đạn.

Công cuộc phục dựng từ 1993 đến nay: Sau khi Quần thể Di tích Cố đô Huế được UNESCO công nhận là Di sản Thế giới (1993), Ngọ Môn đã trải qua nhiều đợt trùng tu để giữ gìn vẻ đẹp nguyên bản. Trong đó, việc phục dựng các họa tiết trang trí, hệ thống mái ngói lưu ly và lầu Ngũ Phụng được thực hiện một cách công phu, sử dụng các kỹ thuật truyền thống kết hợp với công nghệ hiện đại.

vii. Va trò của Ngọ Môn trong chương trình City tour Huế